All animals are equal, but some are more equal than others.
George Orwell, Animal Farm
Le premier qui ayant enclos un terrain s’avisa de dire : 'Ceci est à moi', et trouva des gens assez simples pour le croire, fut le vrai fondateur de la société civile. Que de crimes, de guerres, de meurtres, que de misères et d’horreurs n’eût point épargnés au genre humain celui qui, arrachant les pieux ou comblant le fossé, eût crié à ses semblables: “Gardez-vous d’écouter cet imposteur;
Wat een schitterende tekst, wat een bedwelmend proza! In één enkele alinea zet Rousseau hier
alle bezit weg als de oorzaak van moord, oorlog en misère. Het volk wordt opgeroepen de
grenspaaltjes van privé terreinen om te schoppen, de greppels die bezit afbakenen dicht
te gooien en de eigenaars ervan uit te roepen tot oplichters.
Hij heeft succes gehad met zijn opruiende taal. Niet lang na de publicatie van deze
'Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité
parmi les hommes' brak de Franse revolutie uit en werd zijn gedroomde gelijkheid
gerealiseerd. Waarbij ruimhartig gebruik is gemaakt van de guillotine. Maar de bedenker van al
dit moois had er wel zijn plek in het Parijse Pantheon mee zeker gesteld.
Gelijkheid is een ideaal dat om machtsuitoefening vraagt wil zij gerealiseerd worden.
Want het probleem is dat mensen niet zomaar spontaan hun zuur verdiende centjes of met
bloed zweet en tranen opgebouwde kapitaaltje wegschenken. Als je echt grondig wil herverdelen
heb je al gauw een Stalin, een Pol Pot of een Mougabe nodig. En dan is het bovendien nog een
nooit eindigend proces. Want als je het al lukt om op een zeker moment 'all animals equal'
te maken dan zullen er, omdat sommigen slimmer zijn, harder werken of domweg meer geluk
hebben, toch weer verschillen ontstaan. En als je de totale gelijkheid, God verhoede het,
desondanks verwezenlijkt zullen er binnen enkele generaties nog maar weing mensen
overblijven die een stapje extra willen zetten. Dan ontstaat een maatschappij zoals die
indringend beschreven is in Ayn Rands 'Atlas Shrugged'.
Het gelijkheidsstreven komt voort uit een giftige cocktail van paternalisme en ressentiment.
Over dat paternalisme is in het essay 'Betutteling' al het een en ander gezegd.
Ressentiment is het een ander niet gunnen wat we zelf niet hebben; afgunst dus. Het leidt
onvermijdelijk tot de obsessieve drang om te nivelleren (een feestje volgens oud-PvdA voorzitter
Spekman). Rousseau was het vlees geworden ressentiment. Dat lezen we niet alleen in boeken als
het voortreffelijke 'A wicked company' van de historicus Philipp Blom maar hij omschrijft
ook zichzelf zo in zijn eigen biografie 'Les Confessions'. Zijn hele leven teerde hij op
de zakken van anderen, vond dat volstrekt gepast en maakte zijn weldoenenrs na afloop dan
ook nog vaak uit voor rotte vis.
De obsessie met gelijkheid is gebleven en lijkt nu prominenter aanwezig dan ooit. De evangelist
van dienst is nu is Thomas Piketty. Met zijn ‘Kapitalisme en ideologie' als de Heilige Schrift.
En het nieuwe geloof werd de zogenaamde waardevrije wetenschap. Maar alleen al de keuze van het
onderzoeksgebied duidt op een zekere vooringenomenheid. Als dan de main stream
media nog een paar extra schrijnende gevallen bij toveren en de politiek daar nog weer
eens overheen plast met termen als exorbitante zelfverrijking zijn we rijp voor
een programma van grootsscheepse herverdeling en afschaffing van vrijwel alle privé bezit.
Gelukkig is onze belastingheffing inmiddels zo effectief dat massale plundering en de
guillotine niet meer nodig zijn. We zijn een beschaafde natie. Een, ook zo'n populair
woord, 'Rechtsstaat'
Nou ja, misschien is er wél iets te zeggen voor gelijkheid als startpositie. Toegankelijk
onderwijs voor iedereen wordt daarbij dan wel als voorwaarde genoemd. Dat ideaal is nu misschien
nog niet helemaal gerealiseerd maar we mogen toch wel constateren dat de gelijke kansen op dit
terrein de laatste vijftig jaar behoorlijk zijn toegenomen. In mijn jeugd bestond er bijvoorbeeld
helemaal geen studiefinanciering. Maar ondanks dat is, we gunnen Piketty nu even het voordeel
van de twijfel, de inkomensongelijkheid alleen maar toegenomen. Dus wat dan?
Het algemeen vormend onderwijs zou wel eens de oorzaak en niet de oplossing kunnen zijn voor al
deze ellende. Het fungeert namelijk als filter dat voor een bepaald deel van het volk de weg
naar het centrum van de macht effectief blokkeert. Zodat de zittende coterie zich
veilig kan handhaven om de luceratieve baantjes onderling te blijven verdelen.
Daarom stel ik voor dat iedereen, ongeacht afkomst en vermogen, vanaf z'n vijftiende gewoon
nuttig werk gaat doen. Dan kan de ‘markt’ verder voor een natuurlijke selectie zorgen en
zullen de geschiktste mensen en de origineelste geesten zich vanzelf wel opwerken naar de posities
waarvoor ze zich bekwaam hebben betoond. Daarmee is de kunstmatige sorteerfunctie van het onderwijs
doorbroken en ontstaat een echt zuivere meritocratie.
Dit voorstel heeft ook nog een aantal positieve neveneffecten, zowel economisch, qua leefbaarheid als pedagogisch/antropologisch. Ik zal aannemelijk maken dat het heel goed mogelijk is dat mensen van hun vijftiende tot hun vijfenzeventigste werken, zeker als ze dat maximaal vier uur per dag doen. De rest van de tijd kan, naar wens, besteed worden aan zaken als bij voorbeeld: studie, zorgtaken of extra vrije tijd. Dat leidt tot:
Zestig jaar werken in plaats van veertig leidt, volgens bartjens, tot een 25-urige werkweek in plaats van de huidige 38. Je kunt verder, zoals ik voorstel, het ministerie van onderwijs opheffen en al die mensen nuttige werk laten doen. Als we dan toch bezig zijn schaffen we meteen ook maar al die bullshit jobs, zoals ze door David Graeber zijn aangeduid, af. En tenslotte zal ik in de volgende alinea aannemelijk maken dat we het grootste deel van onze uitkeringenfabriek op kunnen heffen. Dat alles zou nog een een extra tien uur extra reductie van het aantal per week te werken uren opleveren. Zo zou een relaxed baantje van 20 uur dan, meer kunnen opleveren dan 38 uur sappelen nu.
Als iedereen op een natuurlijke wijze op zijn plek in de maatschappij terecht komt zal dat tot minder frictie op de arbeidsmarkt leiden. In gezinnen zullen doorgaans meer volledige inkomens zijn die met 20 uur per week worden verdiend. Als daar een van die inkomens wegvalt blijft er nog altijd minstens één salaris over dat een bestaansminimum garandeert. Ook zullen mensen die via een natuurlijke weg op hun plek zijn gekomen doorgaans flexibeler zijn en gemakkelijker een nieuwe baan vinden dan zij die via een eenzijdige en overtheoretische scholing een bepaalde positie bereiken.
Van de antropologe Margaret Mead verscheen in 1928 het geruchtmakende boek
'Coming of age in Samoa'. Allerlei negatieve effecten die gepaard gaan met de puberteit
worden, zegt zij, niet veroorzaakt door lichamelijke veranderingen maar zijn een gevolg
van de heersende cultuur. In Samoa kregen kinderen al op jonge leeftijd allerlei nuttige
taken in huis en binnen de gemeenschap en ze groeiden daardoor zeer harmonieus op.
Men kende er niet het ontwrichtende effect dat ontstaat als een categorie - de jeugd in
dit voorbeeld - de kans ontnomen wordt volwaardig deel te nemen aan de maatschappij
terwijl ze daar best toe in staat zouden zijn.
Jongelui die onderworpen zijn aan de 'tucht van de markt' zullen minder snel geneigd
zijn anderen lastig te vallen of zaken te vernielen. Zeker niet als ze de schade die
ze aanrichten uit het zelf verdiende loon moeten derven in plaats van het op ouders
of maatschappij af te wentelen.
Uiteindelijk is dit ook nog eens een stuk socialer dan de huidige stand
van zaken. Nu worden kinderen voor een groot deel van de dag sfeerloze lokalen
in gedreven om daar verhalen aan te horen die hen doorgaans maar nauwelijks boeien.
Om het geld te verdienen voor dingen die wel leuk zijn, doen ze dan na school vaak
nog wat onderbetaalde baanjes. Bijvoorbeeld in de supermarkt of als maaltijdbezorger.
Geen tekort aan fruitplukkers, aspergestekers of soortgelijke functies meer omdat allerlei mensen zich daarvoor te hoog opgeleid achten of voor dat soort loon hun bed niet uit wensen te komen. Als we de grenzen sluiten voor arbeidsmigranten zullen de werkgevers in deze sectoren wél een fatsoenlijk loon moeten gaan betalen. En als dat niet uit kan worden hun producten gewoon ingevoerd uit andere landen. Bij voorbeeld uit die gebieden waar nu de buitenlandse werknemers vandaan komen.
Bij de naam Darwin denken we doorgaans aan 'survival of de fittest'. Maar daar hoort iets essentieels aan vooraf te gaan: Mutatie. Als alles gelijk is valt er niks te selecteren en zal er nooit iets verbeteren. Alleen verschillen tussen mensen leiden tot vooruitgang.
Dit is natuurlijk allemaal utopisch geneuzel. En utopisten worden gevaarlijk zodra ze hun idealen aan anderen willen opdringen. Dat doe ik dus niet. Maar ik hoop wél op een maatschappij waarin mensen iets meer ruimte krijgen hun eigen keuzes te maken. Bijvoorbeeld voor thuisonderwijs en door een kortere leerplicht