Ik ken een-op-een onderwijs uit de opleidingen tot vliegenier, zowel bij de scholing tot jachtvlieger, die voor piloot in de burgerluchtvaart als bij vliegclubs. Ondanks de hopeloos inefficiënte theoriecomponent ervan ronden de vliegers binnen 2 jaar hun volledige opleiding af, waarna ze in de praktijk moeiteloos doorgroeien naar een JSF F35, respectievelijk een Boeing 737 MAX. Zelfs in de een-op-een praktijklessen bleek, na eigen onderzoek, nog wel het nodige te verbeteren. Maar dan ging het voornamelijk om de component mensvorming, de opvoeding tot een autonoom individu dat in staat is zijn eigen doelen te stellen en tot kritische zelfevaluatie. Dus ‘geleerd heeft te leren’ en daardoor zonder al te veel hulp van anderen de rest van zijn leven zijn kennisniveau op peil kan houden. Een attitude en vaardigheid die in deze snel veranderende maatschappij van het allergrootste belang is.

Van tutoring wordt wel gezegd dat het te duur zou zijn. Maar dan is het wel vreemd dat er al sinds jaar en dag alles aan is gedaan om thuisonderwijs te verbieden. De voorvechters daarvan vragen niet anders dan het recht om hun eigen kinderen les te geven, zelfs zonder daarvoor een tegemoetkoming van de overheid te verlangen. En aangezien elke leerling die overheid gemiddeld 7000 euro per jaar kost zou dat voor de schatkist een flinke besparing opleveren. Om precies te zijn jaarlijks 1,1 miljard als een kwart van alle leerlingen thuisonderwijs krijgt en zich via zelfstudie en/of bedrijfsopleidingen verder bekwamen tot op het voor hen gewenste niveau.

De enige verklaring hiervoor, is de bijna pathologische zucht naar gelijkheid, de Franse ziekte die onze maatschappij al sinds Rousseau teistert. Leerlingen die thuisonderwijs krijgen, blijkt uit elk onderzoek dat daarnaar gedaan is, presteren in hun latere leven veel beter. ‘En dat is’ zoals Calimero al zei, ‘niet eerlijk’ .

Een houding of attitude is gedefinieerd als spontaan gedrag in een bepaalde situatie. Daarmee is meteen al aangegeven dat het toetsen van houdingen in de gebruikelijke setting (een examen) eigenlijk niet te doen is. Hoogstens is observatie in een machtsvrije situatie mogelijk. Maar gelukkig hoeft evaluatie niet altijd alleen maar door anderen en in een onnatuurlijke setting te gebeuren. Er bestaat ook zoiets als zelfevaluatie waarbij een cursist zijn eigen handelen beoordeelt, of co-evaluatie waarbij hij dat samen met een ander (b.v. docent of collega) doet.

Van Gelder ziet het onderwijs-leerproces als een cyclisch gebeuren, dat start met het formuleren van doelen - met inachtneming van de beginsituatie - via het didactisch handelen loopt naar de evaluatie, om met het resultaat daarvan oude doelen aan te passen en/of nieuwe te formuleren. Daarbij zijn kleine cirkels mogelijk: een enkele les met een toetsje aan het eind, of meer uitgebreide: een module, een leerjaar, een hele opleiding of zelfs het gehele leven. In dat laatste geval zou het mooi zijn als men in de loop van de tijd heeft geleerd zijn eigen doelen te stellen en zijn eigen handelen te evalueren zodat aan het einde van het leven zonder huiver de Grote Examinator tegemoet kan worden getreden voor het Laatste Oordeel. We zijn inmiddels voldoende geseculariseerd om te beseffen dat het hier best zelf-evaluatie kan zijn of co-evaluatie met familie en trouwe vrienden. Het feit dat wij in de bibliotheek nog steeds 65-plussers aan het handje moeten nemen om hen door de oefenen.nl modules te leiden, die eigenlijk ontworpen zijn voor zelfstudie, is wat dat betreft niet bemoedigend. Dat is overigens ook meteen het ultieme bewijs dat ons huidige onderwijsbestel totaal faalt waar het de vorming tot autonome zelfstandige individuen betreft.

Nu kondigt elke bibliotheek van tijd tot tijd in het plaatselijke sufferdje aan dat die of deze cursus, nu of dan zal worden gestart en worden de lezers van harte uitgenodigd zich daarvoor op te geven. Die hebben over het algemeen natuurlijk geen enkel benul van wat bijvoorbeeld digivitaler of digisterker inhoudt, laat staan dat ze kunnen inschatten welke onderwerpen daar precies aan de orde komen.
In plaats daarvan zou i.m.h.o elk mens zich op elk moment tot de bibliotheek moeten kunnen wenden waarna het (m/v/x) een docent toegewezen krijgt die alvast met de meest dringende zaken aan de gang gaat en, al doende, een soort training needs assessment uitvoert. Het kan dan zijn dat een puur individueel traject geboden is en/of dat de cursist binnen geschoven wordt in een van de bestaande trajecten onder leiding van een of meerdere docenten of, het allermooist, hij zodanig ‘getraind wordt in zelf leren’ (prof. Langeveld: 'opvoeden is het begeleiden naar zelfstandigheid') dat hij zijn eigen weg zoekt in de modules van oefenen.nl, bij andere aanbieders van soortgelijk materiaal, zoals b.v. Senior Web, of via het internet antwoorden zoekt op al zijn vragen. Dat vraagt het aanleren van een houding of attitude zoals die bij de bespreking van de doelstellingentaxonomie van De Block al aan de orde kwam.

Een algemeen staatsonderwijs is niets anders dan een middel om alle mensen precies aan elkaar gelijk te maken. Het model waarnaar zij worden gevormd is het model dat de voorkeur heeft van de heersende macht in de regering, of dit nu een koning is, een priesterstand, een aristocratie of een meerderheid van de volwassen bevolking. Hierdoor wordt een dispotie over de geest gevestigd die, naarmate zij efficiënter en invloedrijker is, van nature overgaat in de despotie over het lichaam. Een door de staat ingesteld en geleid onderwijs zou alleen mogen bestaan, als het al nodig is als een van de vele concurrerende experimenten, uitgevoerd om een voorbeeld en een stimulans te geven, teneinde al het overige op een zeker kwaliteitsniveau te houden [.....] als er in het land voldoende mensen zijn met de bevoegdheid om onderwijs te geven onder regeringstoezicht, zullen diezelfde mensen in het algemeen ook bereid en in staat zijn om op vrije basis onderwijs te geven van hetzelfde niveau. De wet die het onderwijs verplicht stelt moet hun inkomen garanderen samen met onderwijsbijstand voor kinderen die niet in staat zijn om de kosten te voldoen.
Het beste middel om deze wet kracht bij te zetten is het invoeren van openbare examens. Deze moeten voor alle kinderen gelden en op jeugdige leeftijd beginnen. Men kan een leeftijd instellen waarop elk kind een examen moet afleggen om na te gaan of hij in staat is te lezen. Als het kind dit niet blijkt te kunnen mag men de vader een niet al te zware boete opleggen, tenzij hij een aanvaardbaar excuus heeft. De boete zou, indien nodig, met arbeid kunnen worden betaald, en men zou het kind op zijn kosten naar school kunnen sturen. Dit examen zou men jaarlijks kunnen herhalen, met een geleidelijke uitbreiding van onderwerpen, zodat het min of meer verplicht wordt een minimum aan algemene kennis te verwerven, en bovendien te onthouden. Boven dit minimum zouden er vrijwillige examens moeten zijn op allerlei gebied, zodat iedereen die een bepaalde bekwaamheid heeft verworven recht krijgt op een diploma. Om te voorkomen dat de staat door deze maatregelen een ongewenste invloed op de publieke opinie uitoefent, zou de kennis die nodig is om voor een bepaald examen te slagen (naast de zuiver functionele zaken zoals het beheersen van talen) zelfs bij de examens voor gevorderden beperkt moeten blijven tot feiten en positieve wetenschap. Examens over godsdienst, politiek of andere omstreden onderwerpen zouden niet moeten gaan over de onjuistheid of juistheid van opvattingen, maar over de feitelijke vraag of deze of gene opvatting door bepaalde auteurs, of scholen, of kerken worden aangehangen.

En dan voegt Mill aan zijn betoog nog een aantal fragmenten toe die gaan over wat hier en nu wel de derde (rechters), de vierde (ambtenaren), de vijfde (media) en de zesde macht (adviesbureaus en lobbygroepen) wordt genoemd. Hij werkt die vierde macht verder uit met een voorbeeld uit Rusland, maar voor deze en andere machten geldt hier in feite hetzelfde.

De Tsaar zelf staat machteloos tegenover de bureaucratie. Hij kan iedere willekeurige ambtenaar naar Siberië sturen maar hij kan niet regeren zonder deze bureaucraten, of tegen hun zin. In meer beschaafde of opstandige landen stellen de meeste mensen, als zij gewend zijn aan een staat die alles voor hen doet en die niets zelf kunnen zonder de staat te vragen om toestemming of om richtlijnen hoe het moet, de staat vanzelfsprekend verantwoordelijk voor alle kwaad dat hen overkomt. Zodra dit de grens van wat zij aankunnen overschrijdt, komen zij in opstand en ontketenen zij wat men een revolutie noemt. Daarna springt iemand anders in het zadel, met of zonder wettige toestemming van de natie, vaardigt zijn bevelen uit aan de bureaucratie en alles gaat weer net als tevoren. De bureaucratie blijft onveranderd en niemand is in staat de plaats ervan in te nemen. Bij volkeren die gewend zijn hun eigen zaken ter hand te nemen zien we heel andere dingen…..

Dit alles heeft in zoverre met onderwijs te maken dat, indien wij blijven falen in het bevrijden van mensen, we het hierboven geschetste gevaar lopen. Want dan kan het onderwijs zich onbelemmerd blijven laten gelden als de zevende macht. Een zoveelste loot aan de wurgplant die ons omklemt en daarmee elke vooruitgang altijd en overal hindert. . Die het ontsnappen naar een bevrijd gebied onmogelijk maakt. En dat alleen maar ten gunste van een bureaucratisch kartel dat geen ander doel heeft dan de status quo te handhaven en de eigen comfortabele positie binnen het bestel veilig te stellen.

---

Maatwerk

Precies op die mooie eerste dag van de lente 2025

- o, welk een verrukkelijk toeval -      

viel mijn oog op een aankondiging van Senior Web. Ik mag op mijn ouwe dag dus nog meemaken dat men reclame maakt voor individueel onderwijs. Misschien een aanleiding om mijn knorrige uitlatingen over de krachten die elke vooruitgang altijd en overal hinderen wat te nuanceren. Dank te betuigen aan de verlichte geesten die dit hebben mogelijk gemaakt en weer moedig voorwaarts te gaan.